'Word' voor woord: Spoken word in wording

Overgewaaid uit de VS begint in Nederland spoken word ook steeds meer vaste voet aan de grond te krijgen. Dichter en onderzoeker Anne Braakman legde zijn oor te luister in de spoken word-scene en beschrijft in dit artikel zijn bevindingen. Hij zag dat drie waarden centraal staan: expressie, community en (maatschappelijke) beïnvloeding. Dit artikel gaat over spoken word. In de spoken word-scene dragen mensen – die zichzelf afwisselend aanduiden als woordkunstenaar, spoken word-artiest, dichter, poëet, schrijver, performer, schrijvende performer of performende schrijver – gedichten voor aan een publiek. Soms is hier muzikale begeleiding bij, maar doorgaans niet. De gedichten zijn geschreven ‘om (vooral) gehoord te worden’ (Van der Starre, 2019, p. 1). Er is groeiende academische aandacht voor spoken word. Vooral in de Engelstalige literatuur, die vaak gaat over de situatie in de Verenigde Staten, bestaan bijvoorbeeld studies over slam poetry (Somers-Willett, 2005) en over spoken word in educatieve contexten als scholen, buurthuizen of volwassenenonderwijs (Merriweather, 2011; Williams, 2015; Fisher, 2003). Soms wordt het besproken als critical pedagogy in de context van rap en hiphop (Biggs-El, 2012) of als alternatieve en kritische kennisbron voor de dominante cultuur (Fisher, 2003; Chepp, 2012). Er lijkt echter relatief weinig aandacht te zijn voor spoken word als op zich staand fenomeen. Ook is er in de literatuur geen eenstemmige definitie of
een afbakening van het genre, en is er evenmin onderzoek over (het relatieve
belang van) de verschillende historische wortels. In Nederland bestaat zo
goed als geen academische literatuur over spoken word. Aan het voordragen
van poëzie wordt wel aandacht besteed (Dera, 2014; Franssen, 2012), maar
spoken word is nog amper zichtbaar. Van der Starre (2021) besteedt in haar
proefschrift over wat gedichten betekenen voor mensen in het voorbijgaan
aandacht aan spoken word, vooral in relatie tot het literaire establishment.
In een eerdere publicatie (Van der Starre, 2017) besteedt ze aandacht aan slam
poetry en performance.

Dit artikel beschrijft een (auto-)etnografisch geïnspireerde exploratieve casestudie naar de Nederlandse spoken word-scene en maakt daarmee een begin
met het vullen van de kennislacune. Centrale onderzoeksvraag in dit artikel
luidt: Wat is de waarde van participatie voor de beoefenaars van spoken
word? Om die waarde te onderzoeken richt ik me uitgebreid op het tweede
compartiment uit het in de inleiding van dit themanummer besproken model
van Bisschop Boele. Daarnaast besteed ik en passant ook aandacht aan de
andere drie compartimenten. Zo begin ik met korte beschrijvingen van twee
spoken word-bijeenkomsten, gebaseerd op mijn veldwerkaantekeningen:
een bewust gefragmenteerde versie van een thick description (compartiment 1
uit het model). Ik vul deze eerste blik op de scene aan met een beknopte
beschrijving van de geschiedenis en de maatschappelijke situering (compartiment 4) van het genre. Vervolgens beschrijf ik de gekozen theoretische achtergronden en de methodologie en de bevindingen van mijn onderzoek. De
teksten in kaders zijn mijn eigen poëtische reflecties tijdens mijn onderzoek.